Podatek od oszczędności – co trzeba wiedzieć?

W dobie inflacji, niepewności gospodarczej i rosnącej świadomości finansowej Polaków, oszczędzanie stało się tematem równie popularnym, co inwestowanie. Coraz więcej osób odkłada pieniądze – czy to na lokatach, kontach oszczędnościowych, czy w bardziej ryzykownych instrumentach finansowych. Ale mało kto pamięta, że zyski z tych oszczędności również podlegają opodatkowaniu. Choć w Polsce oddzielny „podatek od oszczędności” jako taki nie istnieje, to fiskus i tak ma w tym swój udział. I niestety – nie jest to temat, który można bezkarnie zignorować. Warto go dobrze zrozumieć, aby nie wpaść w pułapki i nie narazić się na nieprzyjemności z urzędem skarbowym.

Co to właściwie jest podatek od oszczędności?

W Polsce nie funkcjonuje osobna kategoria podatkowa o nazwie „podatek od oszczędności”, ale dochody z oszczędzania, jeśli przynoszą zysk, są traktowane jako przychód kapitałowy. Oznacza to, że fiskus upomni się o swoją część, jeżeli Twoje oszczędności wygenerują jakiekolwiek oprocentowanie lub zysk z inwestycji. Najbardziej znanym przypadkiem jest tzw. podatek Belki, czyli podatek od dochodów kapitałowych. Został wprowadzony w 2002 roku przez ówczesnego ministra finansów Marka Belkę i wynosi 19%. Jest pobierany automatycznie, więc w większości przypadków nie musisz składać żadnych deklaracji ani uzupełniać PIT-u. Ale są wyjątki, o których warto wiedzieć.

Podatek ten obejmuje nie tylko zyski z lokat i kont oszczędnościowych, ale też m.in. zyski z obligacji, funduszy inwestycyjnych, akcji, a nawet kryptowalut. Jeśli więc Twoje pieniądze „pracują”, choćby w najprostszy sposób – zyski z tego są opodatkowane. Co ważne – podatek naliczany jest wyłącznie od zysków, a nie od całej kwoty oszczędności. Jeśli trzymasz pieniądze na koncie i nie przynoszą one odsetek – nie zapłacisz nic. Ale jeśli zgromadziły np. 100 zł odsetek w ciągu roku – podatek wyniesie 19 zł.

Jak działa podatek Belki i kiedy się go płaci?

Dla przeciętnego oszczędzającego najważniejszą informacją jest to, że podatek Belki jest zazwyczaj pobierany automatycznie przez banki, domy maklerskie lub fundusze inwestycyjne. Oznacza to, że w większości przypadków nie musisz się martwić o samodzielne wyliczanie i odprowadzanie tego podatku. Jeśli zakładasz lokatę lub konto oszczędnościowe, bank sam potrąci należny podatek od uzyskanych odsetek. Takie rozwiązanie jest wygodne, ale ma swoje minusy – nie da się zastosować tzw. kwoty wolnej od podatku ani rozliczyć strat zyskami, jak to jest możliwe np. w przypadku handlu akcjami.

W przypadku inwestycji giełdowych, zysków z obligacji czy handlu kryptowalutami – sytuacja wygląda inaczej. Tutaj sam musisz złożyć zeznanie podatkowe (formularz PIT-38), podsumować zyski i straty oraz obliczyć należny podatek. Fiskus wymaga tego co roku do końca kwietnia. Warto podkreślić, że w przypadku inwestycji możesz odliczyć poniesione straty – np. jeśli jedne akcje przyniosły Ci zysk, a inne stratę, możesz je ze sobą skompensować. W przypadku zwykłych oszczędności w banku – nie ma takiej możliwości.

Czy da się uniknąć podatku od oszczędności?

To pytanie pojawia się bardzo często i – uczciwie mówiąc – nie ma prostej odpowiedzi. Legalne unikanie podatku od oszczędności jest możliwe tylko w niektórych przypadkach, zazwyczaj dzięki wykorzystaniu konkretnych produktów finansowych lub rozwiązań optymalizacyjnych. Jednym z popularniejszych mechanizmów była swego czasu tzw. dzienna kapitalizacja odsetek, która pozwalała „omijać” podatek Belki. Banki oferowały lokaty, które codziennie naliczały minimalne odsetki – mniejsze niż jeden grosz podatku, przez co fiskus nie mógł pobrać należności. Jednak od 2012 roku luka ta została usunięta przepisami i dziś nie jest już możliwa.

Obecnie najskuteczniejszym i w pełni legalnym sposobem na ochronę zysków kapitałowych są IKZE i IKE – Indywidualne Konta Emerytalne. To specjalne rachunki, na których możesz inwestować (np. w obligacje, fundusze czy akcje) bez bieżącego podatku od zysków. W przypadku IKE – zyski są całkowicie zwolnione z podatku, jeśli wypłacisz środki po 60. roku życia. W IKZE – zyski są opodatkowane ryczałtowo 10%, ale wcześniej możesz odpisać wpłaty od dochodu. Są to produkty długoterminowe, ale dla wielu osób – bardzo opłacalne.

Zobacz również:

Nota korygująca – wzór do pobrania z omówieniem

Studia za granicą – które kierunki i które uczelnie warto wybrać?

Oszczędzanie w dobie inflacji – jak się opłaca mimo podatku?

Choć podatek od oszczędności może wydawać się frustrujący, szczególnie w czasach, gdy oprocentowanie lokat ledwie nadąża za inflacją, warto spojrzeć na temat szerzej. Lepiej mieć opodatkowany zysk niż żadnego zysku – a trzymanie pieniędzy w gotówce oznacza realną stratę wartości. W 2022 roku inflacja w Polsce sięgnęła nawet 18%, co oznaczało, że każde 1000 zł traciło prawie 180 zł siły nabywczej. Tymczasem lokaty dawały ledwie 5–7%, z czego 19% trzeba było oddać fiskusowi. Trudno to nazwać opłacalnością – ale lepsze to niż nic.

W 2024 roku sytuacja uległa poprawie. Oprocentowanie lokat oscyluje wokół 6–7% rocznie, a inflacja spadła poniżej 5%. To oznacza, że realnie da się coś zarobić, nawet po odjęciu podatku. Warto jednak dokładnie porównywać oferty banków, bo różnice w zyskach mogą być znaczące, a niektóre promocje są ograniczone czasowo i wymagają spełnienia wielu warunków.

Nie bójmy się też korzystać z funduszy obligacji, które często dają lepsze zyski niż zwykłe lokaty, a przy odpowiednim podejściu – są stosunkowo bezpieczne. Podobnie jak obligacje skarbowe indeksowane inflacją, które od 2022 roku biją rekordy popularności. One również podlegają podatkowi, ale ich realna rentowność bywa wyższa niż większości lokat.

Kiedy warto rozliczyć się samodzielnie, a kiedy nie trzeba?

Większość osób oszczędzających nie musi podejmować żadnych działań związanych z rozliczeniem podatku od oszczędności – ponieważ bank lub instytucja finansowa robi to za nich. Jednak jeśli masz zyski z giełdy, funduszy zagranicznych, kryptowalut lub lokujesz środki poza Polską, jesteś zobowiązany do samodzielnego złożenia PIT-38. I tu warto być czujnym, bo w wielu przypadkach urząd skarbowy nie dostanie automatycznej informacji o Twoich zyskach – szczególnie jeśli korzystasz z zagranicznych platform inwestycyjnych.

W takim przypadku musisz sam policzyć zysk, uwzględnić koszty zakupu, prowizje, kursy walut (jeśli inwestowałeś w obcej walucie) i na tej podstawie obliczyć podatek. Nie brzmi to jak bułka z masłem, ale wiele platform inwestycyjnych udostępnia raporty roczne, które to ułatwiają. Brak rozliczenia może skutkować karą, a w skrajnych przypadkach – postępowaniem karnym skarbowym. Warto więc mieć tego świadomość.

W przypadku kryptowalut sytuacja jest jeszcze bardziej złożona – tu również obowiązuje 19% podatku od zysków, ale nie można pomniejszyć go o tzw. koszty uzyskania przychodów, jeśli ich nie udokumentujesz odpowiednio. A to wymaga skrupulatnego śledzenia każdej transakcji. Dobra wiadomość? Kryptowaluty rozlicza się tylko wtedy, gdy dochodzi do wymiany na tradycyjną walutę lub zakup towarów/usług. Jeśli tylko trzymasz je w portfelu – nic nie musisz zgłaszać.

Podatek od oszczędności – czy coś się zmieni?

Na przestrzeni lat temat podatku Belki wracał do debaty publicznej wielokrotnie. Wielu ekonomistów i polityków postulowało jego zniesienie lub przynajmniej wprowadzenie kwoty wolnej od podatku kapitałowego. Do tej pory jednak nic się nie zmieniło. W 2023 roku Ministerstwo Finansów analizowało możliwość reformy systemu opodatkowania oszczędności, ale – jak dotąd – konkretne zmiany nie zostały wdrożone.

Dla wielu osób byłoby to ogromne ułatwienie – gdyby np. pierwsze 1000 zł zysku rocznie było zwolnione z podatku, zachęciłoby to do oszczędzania i poprawiło jego opłacalność. Ale na razie – musimy się pogodzić z tym, że każda złotówka zarobiona dzięki oszczędnościom podlega opodatkowaniu. Warto więc planować z głową i wybierać produkty, które pozwalają maksymalnie wykorzystać dostępne możliwości – czy to poprzez IKE/IKZE, czy inwestycje w obligacje indeksowane inflacją.

Z perspektywy fiskusa – zyski kapitałowe to jedno z najbardziej stabilnych źródeł dochodu budżetu państwa. W 2022 roku dochody z tytułu podatku Belki wyniosły ponad 6 miliardów złotych, co oznacza, że państwo nieprędko zrezygnuje z tego źródła. Dla nas – obywateli – oznacza to konieczność bycia świadomym, dobrze poinformowanym i nieco sprytnym w planowaniu swoich finansów.